Trong tiếng Việt, có những từ ngữ hoặc địa danh sử dụng hằng ngày mà nếu có người hỏi tại sao nói thế và nguồn gốc của
những từ ngữ ấy từ đâu thì chúng ta đành bó tay; chẳng hạn câu hỏi trên trong một bài ca dao:
Nước không chưn sao kêu nước đứng?
Cá không giò sao gọi cá leo?
Ghe không tay sao kêu ghe vạch?
Bánh không cẳng sao gọi bánh bò?..
1. Hiện tượng tỉnh lược trong ngôn ngữ.
Cá không giò sao gọi cá leo?
Ghe không tay sao kêu ghe vạch?
Bánh không cẳng sao gọi bánh bò?..
1. Hiện tượng tỉnh lược trong ngôn ngữ.
Chúng ta chỉ có thể giải đáp câu trên dựa vào cuốn Ðại Nam quốc âm tự vị của Huỳnh Tịnh Của, xuất bản cách đây trên 110
năm. Trong sách này, tác giả ghi bánh vú bò và giải thích vì bánh đổ vào chén, trông giống như cái vú con
bò. Về sau rút gọn thành bánh bò. Ðây là hiện tượng tỉnh lược trong ngôn ngữ.
Các từ sau đây cũng bị hiện tượng tỉnh lược chi phối: dầu con rái => dầu
rái, nấm tai mèo => nấm mèo...
Ở miền Bắc có một loài cá giống và to bằng cá chép, nhưng có đặc điểm là tươi rất lâu tên là cá rói. Dù bị bắt ra khỏi nước
từ sáng đến trưa cá vẫn còn tươi nên có thành ngữ tươi như cá rói, về sau tỉnh lược thành tươi rói.
Một thành ngữ tương tự: ngay như cây chò (một loại cây rừng thân rất thẳng) => ngay chò (ở Nam bộ biến âm thành
ngay chừ).
Cầu Kiệu ở TP.HCM được Trương Vĩnh Ký ghi là cầu Xóm Kiệu (tức là xóm chuyên trồng kiệu), như vậy chữ Xóm ban đầu đã bị giản lược.
2. Hiện tượng mượn âm.
Một từ khá phổ biến ở Nam bộ dùng để chỉ người phụ giúp tài xế lái xe đò trong công việc bán vé, thu tiền, khiêng xách hành
lý là lơ xe. Từ này bắt nguồn từ tiếng Pháp contrôleur, nghĩa là “người kiểm soát
(vé)”. Như vậy, từ một âm tiết vô nghĩa - leur, người Việt biến thành một từ có nghĩa.
Ở miền Bắc, người ta thường dùng từ ngữ săm lốp để chỉ vỏ ruột xe đạp và xe gắn máy. Lốp thì người miền Nam cũng dùng và những
người biết tiếng Pháp đều biết nó bắt nguồn từ enveloppe, nghĩa là “vỏ xe”. Còn săm ban đầu người miền Nam và nhất là những người không học tiếng Pháp không hiểu nghĩa. Từ săm bắt nguồn từ ngữ
chambre à air “ruột xe”.
Tại sao có từ bồ
bịch, nghĩa là
nhân tình? Nguyên trước đây có một từ ghép bồ bịch, chỉ hai nông cụ.
Bồ là dụng cụ đựng lúa, có đáy; còn bịch cũng là nông cụ đựng lúa nhưng
là tấm ví khoanh tròn, không đáy vì lấy nền nhà làm
đáy.
Do đó, ca dao VN có câu:
Bởi anh chăm việc canh nông
Cho nên mới có bồ trong bịch ngoài.
Trong tiếng Việt trước đây có từ bầu (bạn), có biến âm là bồ tương tự như đậu xanh - đỗ xanh, thi đậu - thi đỗ... Vì từ bồ
(bạn) đồng âm với từ bồ (cái bồ) nên từ bồ bịch thứ hai (người yêu) ra đời. Chúng tôi gọi đây là hiện tượng mượn âm.
Một số trường hợp tương tự. Trái sầu riêng có nguồn gốc từ Malaysia là đu-riêng. Ban đầu (giữa thế kỷ 19) người Việt dùng cả hai từ,
sau loại hẳn từ đu-riêng.
Huyện Kế Sách ở tỉnh Sóc Trăng
gốc Khmer là Ksach, nghĩa là “cát”. Vì gần âm với từ kế sách (phương kế, sách lược) nên Kế Sách đã thay
thế Ksach.
Nhà thơ ngụ ngôn La Fontaine của
Pháp đã được các trí thức VN khoác cho chiếc áo của Lữ Bố: Lã Phụng Tiên (họ Lữ cũng đọc Lã, Phụng Tiên
là tự của Lữ Bố).
Ðèo ở phía bắc thành phố Nha Trang do kỹ sư người Pháp Rury
điều khiển sửa sang nên Pháp dùng tên người này đặt cho đèo. Người Việt đã gọi là đèo Rù Rì.
3. Hiện tượng biến âm.
Người Nam bộ thường bảo trẻ con đi chỗ khác chơi, không được láng
cháng trước mặt. Nhưng trong từ điển của Huỳnh Tịnh Của đã nói ở trên ghi loán choán. Như vậy từ gốc là choán, yếu tố láy là loán và nghĩa gốc của láng cháng là “choán chỗ”. Ðây là hiện tượng biến âm.
Ở các đô thị Nam bộ có loại xe chuyên chở đồ đạc phục vụ xã hội mang tên ba gác. Nhiều người biết tiếng Pháp cũng ngỡ ngàng khi
biết nguồn gốc Pháp của từ này là bagage, nghĩa là “hành lý”.
4. Hiện tượng láy nghĩa.
Bỏng trong từ bé bỏng có nghĩa là “nhỏ”. Trong tập thơ cổ Thiên Nam ngữ lục có câu thơ sử dụng từ bỏng với nghĩa
này:
Trẻ thơ bỏng dại thiếu người lo toan
Hai từ bé và bỏng đồng nghĩa hay gần nghĩa
kết hợp với nhau. Ðó là hiện tượng láy nghĩa.
Nhiều từ trong tiếng Việt bị chi phối bởi hiện tượng này: Việt + Việt: tìm kiếm, chờ đợi, yêu thương; Việt + Pháp:canh
gác
Biết được nguồn gốc và ý nghĩa của nhiều từ tiếng Việt, ngoài cảm giác thú vị, ta còn yêu thích tiếng mẹ đẻ
hơn.
LÊ TRUNG HOA
Ghé thăm, chúc Chủ Nhật thanh thản nhé!
Trả lờiXóahttp://img1.123tagged.com/en/sunday/190.gif
Trời ơi,Ngọc Anh loay hoay đến khi quay lại máy báo trang này không tồn tại,thật là hú vía may mà cũng tìm lại được đăng tiếp.Ngọc Anh chịu không hiểu nổi,tại sao khi mình copy và khi mình đăng nó lại khác nhau vậy,không như hồi xưa ở Y.
Xóahttp://moustique23.rain-blog.com/file/moustique23/image/moustique231195072656.gif
Khi đang sửa bài, thì ai click vào link tựa bài để vào, thì "máy báo trang này không tồn tại". Bạn coppy bài từ các trang web có nền màu trắng trong khi nền blog của bạn màu đen thì sẽ bị lên nền trắng loang lỗ với nền đen, blog Yume cũng thế thôi. Chẳng qua nền blog yume cũ của bạn màu trắng nên tiệp màu với nền bài bạn đã coppy. Trong email có phần màu nền và màu chữ, trong blog cũng thế thôi, khi coppy bài ở các trang web có nền màu trắng về, thì bạn bôi đen toàn bô bài viết và click chuột vào ô có nền màu đen, chọn màu chữ (phần này có ngay phía trên khung đăng bài, sửa bài) thì tiệp màu ngay mà.
XóaCám ơn thầy,cố gắng học vậy..hihi..
Xóahttp://img1.liveinternet.ru/images/attach/c/0//44/729/44729539_chay.gif
Cho EMT góp ý thêm, khi chị copy bài vào blog, chỉ cần bôi đen toàn bài và nhấp chuột vào chữ T có gạch xéo đỏ ở dưới là XOÁ ĐỊNH DẠNG thì bài viết sẽ trở về mặc định của blog .
XóaCám ơn em nhiều lắm,nhờ em mà chị thêm hiểu biết những thủ thuật này,chị còn yếu trong lãnh vực này lắm,mong được em quan tâm giúp chị.Tình thân
Xóarất tuyệt
XóaCảm ơn chị đã có bài sưu tầm thú vị và hữu ích.Chúc Chị nhiều sức khỏe và an vui !
Trả lờiXóaChúc Quỳnh tuần lễ mới an vui
Xóahttp://img0.liveinternet.ru/images/attach/c/0/39/860/39860652_kof.gif
Xin chào! Bài viêt súc tích rất hay,cám ơn Chị!
Trả lờiXóachúc an vui
Cám ơn bác đã quan tâm.Chúc bác sức khỏe
Xóahttp://img1.liveinternet.ru/images/attach/c/0/39/709/39709419_chaynik.gif
Một bài viết thật thú vị sang nhà chị hiểu biết thêm nhiều điều, chúc chị luôn sức khỏe và nhiều niềm vui!
Trả lờiXóaLâu rồi nay em lại trở về với bạn bè, vắng lâu thấy cũng nhớ
Trả lờiXóahttp://img0.liveinternet.ru/images/attach/c/0/40/104/40104304_chay.gif
lâu rồi không thấy chị sang, hôm nay em đến thăm chị, lại có dịp đọc bài viết hay và ý nghĩa. Chúc chị Chủ nhật vui vẻ bên gia đình nhé.
Trả lờiXóaCám ơn em nhiều, dù chị chưa ghé em mà em đã đến thăm chị.Chúc em khỏe an vui trong tuần lễ mới
Xóahttp://d4.violet.vn/uploads/blogs/747728/42_500_01
http://i56.tinypic.com/2rxzcl2.gif
XóaPS sang thăm Chị..
Trả lờiXóaBão ! nhà chị vẫn bình an nhé...hì
Tốc mái đổ cột rồi PS ơi..!!..
Xóahttp://img2.blog.zdn.vn/40232053.jpg
Bài sưu tầm của chị hay quá, em rấtt thích vì được hiểu biết thêm; cám ơn chị.
Trả lờiXóaChúc chị cùng gia đình tuần mới có nhiều niềm vui.
lohttp://d4.violet.vn/upads/blogs/747728/42_500_01.gif
Xóahttp://i52.tinypic.com/2nuljid.gif
XóaRất cám ơn bạn về những giải thích này , thật sự mình không biết tại sao gọi là đèo Rù Rì mặc dù mình đã đi qua ... Ngày mới bình an bạn nhé ...
Trả lờiXóaChúc anh luôn an vui
Xóahttps://encrypted-tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcTIuczuAGOzpEeHQAk7rgHCfqsNVNPcwu1YOktLXfLwpVzO4olhxQ
https://lh6.googleusercontent.com/-teyCBxESchM/Tf_smsoQ0sI/AAAAAAAAJU8/fNZguSX5SHQ/chiensiVNCH_statue-400%252520%2525281%252529.jpg
XóaChúc ngày thứ năm thanh thản nhé!
Trả lờiXóahttp://img1.123tagged.com/en/thursday/13.gif
Cám ơn thầy.Kính chúc sức khỏe
Trả lờiXóahttp://1.bp.blogspot.com/-s6ERrM6XLd8/Ulf6KXm5KjI/AAAAAAAACDE/HqnH1F4bn-A/s320/ly.gif
ĂN -DÙNG -XƠI-HỐC -TỌNG -nó biến thể thế nào chủ nhà ui ???
Trả lờiXóa.
Thăm bạn -chúc ngày mới an vui nhé -
Quí vị nào biết xin vui lòng giải thích giùm.Lãnh vực này Ngọc Anh không chuyên sâu,cám ơn anh đã đưa ra ý hay.Chúc anh sức khỏe
Xóahttp://i742.photobucket.com/albums/xx67/nickywang/123/18509794468494622431.gif
Em sang thăm chị. Chúc chị luôn vui khoẻ.
Trả lờiXóaCám ơn em đã ghé thăm nhà .Chúc em những ngày mới tươi vui hạnh phúc
Xóahttp://d4.violet.vn/uploads/blogs/747728/183.gif