TỰ LỰC VĂN ĐOÀN VÀ PHONG TRÀO THƠ MỚI ( TT)

                 

  II.  Dùng Phong Hóa, Ngày Nay để vạch ra, chế giễu những chỗ dở, chỗ sáo rỗng của nhiều bài thơ cũ:

   Trong các nhà thơ cũ giữa giai đoạn tranh chấp “thơ cũ, thơ mới,” Tản Đà có địa vị rất cao. Có lẽ chính vì thế, nhóm chủ trương Tự Lực Văn Đoàn đã lựa chính Tản Đà để giễu cợt đầu tiên.Trong bài “Cảm thu, tiễn thu,” Tản Đà có những câu:

                           Từ vào thu đến nay

                           Gió thu hiu hắt

                           Sương thu lạnh

                           Giăng thu bạch

                           Khói thu xây thành

                           Lá thu rơi rụng đầu ghềnh

                           Sông thu đưa lá bao ngành biệt ly

                           Nhạn về én lại bay đi

                           Đêm thì vượn hót, ngày thì ve ngâm…

      Và:

                          Sắc đâu nhuộm ố quan hà

                          Cỏ vàng, cây đỏ, bóng tà tà dương …

        Hình ảnh tuy đẹp nhưng không giống cảnh sắc Việt Nam. Ngay trên Phong Hoá số 16 (tức số thứ ba của nhóm chủ biên mới, ra ngày 6/10/1932) đã xuất hiện một bài thơ với tên tác giả là Bán Than (một trong những bút hiệu khác của Khái Hưng), lấy nhan đề “Cảm thu” với những câu như sau:

                         Nào đâu mặt đất ngô đồng rụng

                         Chỉ thấy bên đường đám cỏ tươi

                         Trai gái quanh hồ cười khúc khích

                         Sầu riêng thi sĩ lệ đầy vơi.

         Hai tháng sau, trên Phong Hóa số 24 (ra ngày 2/12/1932), lại có một bức tranh “Cảm thu,” ký tên tác giả Đông Sơn (bút hiệu khác của Nhất Linh). Bức tranh gồm hai phần, mang tiêu đề “Tưởng tượng” và “Sự thật.”  Trong phần “Tưởng tượng,” tác giả vẽ một thi nhân mơ màng nhìn lá rụng, tuyết rơi …, cùng bầy nhạn đang bay trên trời mà ngâm nga. Trong phần “Sự thật” ngay bên cạnh, ta thấy cảnh trời nắng chói chang, cây lá vẫn tươi tốt (đúng cảnh “thu” của Hà Nội). Một người rất giống Tản Đà, một tay cầm dù che nắng, tay kia cầm quạt vừa đi vừa quạt, khăn trên đầu lột ra khoác ở cánh tay (vì nóng). Trên trời không thấy chim nhạn nhưng có hai phi cơ đang bay, tiếng máy ồn ào. Ngay dưới bức tranh là mục “Giòng nước ngược” với một bài hát nói của Tú Mỡ, nhan đề “Tả bức tranh cảm thu” với những câu như sau:

                       Cây tươi tốt, lá còn xanh ngắt

                       Bói đâu ra lác đác lá ngô vàng?

                       Trên đường đi nóng rẫy như rang

                       Cảnh tuyết phủ mơ màng thêm quái lạ …

          Công bình mà nói, nhóm chủ trương Tự Lực Văn Đoàn không có ý chỉ trích cá nhân Tản Đà. Họ chỉ muốn châm biếm những chỗ sáo, quá xa sự thực của các nhà thơ cũ.  

         Trên Phong Hóa số 148 (ra ngày 10/5/1935), trong một bài điểm sách lấy nhan đề “Những bông hoa trái mùa,” dưới bút hiệu Lê Ta, Thế Lữ giễu cợt những sáo ngữ của một số nhà thơ đã chỉ biết mượn ý, mượn lời của người trước. Trong mục “Điểm sách” trên nhiều số Phong Hóa và Ngày Nay về sau, Thế Lữ tiếp tục chế giễu một số thơ cũ dở; song song với việc chỉ trích một số thơ mới bị ông cho là dở.

           

   III. Dùng Phong Hóa, Ngày Nay để bày tỏ ý kiến về thơ, cổ võ cho thơ mới, và giới thiệu những bài thơ mới đặc sắc:

       Trên Phong Hóa số 15, tức số thứ hai của nhóm chủ biên mới (ra ngày 29/9/1932), trong bài “Sầu thảm nhiều rồi” của Việt Sinh (bút hiệu khác của Thạch Lam), tác giả chê thơ cũ là “nhiều sầu thảm quá.”

       Trên Phong Hóa số 36 (ra ngày 3/3/1933), Nhất Linh viết một bài bàn luận về thơ mới.

         Trên Phong Hóa số 54 (ra ngày 7/7/1933), trong một bài giới thiệu Thế Lữ, Nhất Linh viết, “Ta không nên sợ cái mới,” vì “Sợ cái mới tức là sợ tương lai, chỉ muốn theo con đường đã vạch sẵn.”

         Trên Phong Hóa số 97 (ra ngày 11/5/1934), trong một bài nhan đề là “Thơ Mới,” Nguyễn Tường Bách chê một số thơ mới về sự lố lăng, nhưng bày tỏ niềm tin vào tương lai của thơ mới. Theo ông, thơ mới “đã vượt qua những thử thách,” và “đã có những cơ cấu vững chắc.”

    Trên Phong Hóa số 134, tức số Xuân Ất Hợi (ra ngày 30/1/1935), Tứ Ly (bút hiệu trước của Hoàng Đạo) vừa nhận xét vừa cổ võ: “Đến nay thơ mới đã nghiễm nhiên chiếm địa vị quan trọng trong làng văn, số thi sĩ làm thơ mới càng ngày càng nhiều,” và “Tương lai thơ mới rất rực rỡ.”

         Trong các mục “Tin thơ” xuất hiện trên nhiều số Phong Hóa và Ngày Nay về sau, Thế Lữ viết lời giới thiệu, nhằm mục đích khuyến khích, khen ngợi … những đoạn thơ, bài thơ hay của các tác giả thơ mới vừa xuất hiện.

          Nhưng điều quan trọng nhất là Tự Lực Văn Đoàn đã dùng hai tờ Phong Hóa và Ngày Nay để phổ biến, giới thiệu những áng thơ mới có giá trị. Phong Hóa số 31, tức số Xuân Quý Dậu (ra ngày 24/1/1933), in lại bài “Tình già” của Phan Khôi và đăng bốn bài thơ mới của Lưu Trọng Lư. Từ đó, Phong Hóa, tiếp theo là Ngày Nay, đăng thơ của Thế Lữ, Vũ Đình Liên, Huy Thông, Lan Sơn, Thái Can … cùng một số tác giả khác. Năm 1935, bắt đầu đăng thơ Xuân Diệu. Năm 1937, thêm thơ của Chế Lan Viên, Nguyễn Bính. Từ 1939, xuất hiện thơ Huy Cận. Từ 1940, thêm thơ của Tế Hanh, Anh Thơ, Thanh Tịnh, Huyền Kiêu… Rất nhiều nhà thơ mới quan trọng được biết tới lần đầu qua hai tờ tuần báo của Tự Lực Văn Đoàn.

    IV. Giải thưởng văn chương Tự Lực Văn Đoàn:

       Qua các giải thưởng văn chương hai năm phát một lần, Tự Lực Văn Đoàn muốn phát hiện, nâng đỡ, khuyến khích những tài năng mới cả về văn lẫn về thơ. Qua ba lần trao giải, số người được thưởng về văn xuôi nhiều hơn; nhưng từ 1937, đã có người được “khuyến khích đặc biệt” về thơ.

        Năm 1935: Theo bản công bố kết quả đăng trên Phong Hoá số 174 (14/2/1936), không tác phẩm nào được các giải nhất và nhì. Cả bốn giải thưởng đều là giải khuyến khích, và được trao cho bốn tác phẩm bằng văn xuôi:

          1.  Ba, truyện ngắn của Đỗ Đức Thu.

          2.  Bóng Mây Chiều, tiểu thuyết của Hán Văn Lãng.

          3.  Bóng Ba Người, truyện của Trịnh Huy Tiến.

          4.  Cô Thủy, truyện của Nguyễn Khắc Mẫn.

          (Số tiền thưởng 100 đồng được chia đều cho bốn tác phẩm).

   

     Năm 1937: Theo bản báo cáo của Hội đồng Giám khảo do Thạch Lam viết, đăng trên Ngày Nay số 81 (17/10/1937), có hai tác phẩm được giải thưởng chính:

          1. Về kịch:  Kim Tiền của Vi Huyền Đắc.

          2. Về phóng sự tiểu thuyết: Bỉ Vỏ của Nguyên Hồng.

                          (Mỗi tác phẩm được 100 đồng).

        Ngoài ra, còn có thêm:

          3. Giải khuyến khích: Nỗi Lòng, tiểu thuyết của Nguyễn Khắc Mẫn.

             (30 đồng tiền thưởng từ một nữ độc giả vô danh).

          4.  Bằng khen “Tự Lực Văn Đoàn khuyến khích đặc biệt”: Tâm Hồn Tôi, thơ của Nguyễn Bính.

          Năm 1939: Theo bản thông báo kết quả đăng trên Ngày Nay số 208 (18/5/1940), có hai giải thưởng về văn:

          1. Làm Lẽ, tiểu thuyết của Mạnh Phú Tư.

          2.  Cái Nhà Gạch, tiểu thuyết của Kim Hà (khi xuất bản thành sách, tác phẩm này đổi tên là Tiếng Còi Nhà Máy).

                         (Mỗi tác phẩm được 100 đồng).

     Về thơ, hai tập Bức Tranh Quê của Anh Thơ và Nghẹn Ngào của Tế Hanh được tuyên bố:  “Ban Giám khảo đặc biệt chú ý.” Tác giả Bức Tranh Quê được tặng 30 đồng để “khuyến khích phái nữ lưu.” Với tập thơNghẹn Ngào, bản thông báo cho biết: “Nếu tác giả bằng lòng, sẽ lựa các bài đăng trên báo Ngày Nay để độc giả thưởng thức.” Thơ của Tế Hanh bắt đầu xuất hiện trên Ngày Nay từ số 209 (25/5/1940) với lời giới thiệu của Nhất Linh. Mấy năm sau, thi tập Hoa Niên của Tế Hanh được nhà Đời Nay của Tự Lực Văn Đoàn xuất bản.

        Bản thông báo cũng cho biết thêm: “Ngoài các tác phẩm kể trên, còn một số tác phẩm được ban giám khảo chú ý và khen tặng trên giấy,” nhưng “Giấy đó sẽ gửi riêng cho các tác giả.” Tuy chúng ta không biết bao nhiêu người đã được “khen tặng” riêng như thế, nữ sĩ Mộng Tuyết ở Hà Tiên cho biết bà nhận được (và đã trưng ra) một bản “Lời khen tặng” in trên giấy rất đẹp, với chữ ký của sáu thành viên quan trọng trong Tự Lực Văn Đoàn (Nhất Linh, Khái Hưng, Hoàng Đạo, Thạch Lam, Tú Mỡ, Thế Lữ) cùng dấu son của văn đoàn, cho tập thơ Phấn Hương Rừng của bà.

         Tóm lại, trong bộ môn thơ, ít nhất bốn nhà thơ đã được Tự Lực Văn Đoàn đặc biệt khuyến khích: Nguyễn Bính, Anh Thơ, Tế Hanh, và Mộng Tuyết. Đa số những người được khích lệ như thế còn rất trẻ. Năm 1937, khi được bằng khen của Tự Lực Văn Đoàn, Nguyễn Bính mới 19 tuổi (ông sinh năm 1918). Năm 1939, khi nhận được lời tuyên bố “Tự Lực Văn Đoàn đặc biệt chú ý,” Anh Thơ và Tế Hanh cùng ở tuổi 18 (hai người sinh năm 1921). Khi được Tự Lực Văn Đoàn gửi “Lời khen tặng” đến tận nhà, Mộng Tuyết ở tuổi 25 (bà sinh năm 1914).

  

         Giải thưởng văn chương Tự Lực Văn Đoàn chỉ trao cho những tác giả không phải là thành viên của văn đoàn nên tính cách khách quan được dư luận trong văn giới đánh giá rất cao.

         Trên Sài Gòn Tiếp Thị (xuất bản ở trong nước), số ra ngày 16/08/2012, có bài “Đôi chút về giải thưởng Tự Lực Văn Đoàn” của nhà văn Nguyên Ngọc. Dựa theo những điều được nhà văn Thanh Tịnh kể lại khi hai ông làm việc với nhau ở Hà Nội trong giai đoạn 1955-1962, nhà văn Nguyên Ngọc cho biết: Năm 1935, những tác phẩm được giải thưởng là  “truyện ngắn Ba của Đỗ Đức Thu, tiểu thuyết Diễm dương trang của Phan Văn Dật, và tiểu thuyết Bóng mây chiều của Hàn Thế Du.” Có lẽ do không được Thanh Tịnh kể lại (có thể vì  không nhớ), Nguyên Ngọc không đề cập tới các tập truyện Bóng Ba Người của Trịnh Huy Tiến và Cô Thủy của Nguyễn Khắc Mẫn. Về tiểu thuyết Bóng Mây Chiều, ông cho biết tác giả là Hàn Thế Du. Vậy có lẽ “Hán Văn Lãng” (theo bản công bố kết quả trên Phong Hóa số 174) chỉ là một bút hiệu của Hàn Thế Du. Tại sao Thanh Tịnh (qua lời Nguyên Ngọc) nhắc tới Diễm dương trang của Phan Văn Dật trong khi bản công bố kết quả trên Phong Hóa số 174 không có tên tác phẩm này là một điều chúng ta cần tìm hiểu thêm.

   V.Nhà xuất bản Đời Nay của Tự Lực Văn Đoàn in các tác phẩm thơ mới có giá trị:

       Hiện nay, chúng ta chưa tìm được đầy đủ nhan đề các tác phẩm thơ mới được nhà Đời Nay xuất bản. Căn cứ vào những cuốn đã phát hiện, ta có thể tạm kể như sau:

                1935 và 1941: Mấy Vần Thơ của Thế Lữ

                1938  : Thơ Thơ của Xuân Diệu

                1940  : Lửa Thiêng của Huy Cận

                1941  : Bức Tranh Quê của Anh Thơ

                1943  : Mây của Vũ Hoàng Chương

                1945  : Hoa Niên của Tế Hanh

        Điều đáng cho ta chú ý là nhà xuất bản Đời Nay in thơ như một giai phẩm. Thơ thường được in trên những loại giấy đặc biệt, với một số ấn bản trên giấy quý. Tập thơ được một hoạ sĩ tên tuổi, thường là họa sĩ Tô Ngọc Vân, trình bày. Sự kiện này khuyến khích tinh thần yêu mến, quý trọng thơ. Qua những lời Anh Thơ và Vũ Hoàng Chương kể lại, ta có thể thấy các vị rất thích thú, hãnh diện có thi tập được Đời Nay xuất bản.

        Tóm lại, qua thi tài của những nhà thơ có chân trong văn đoàn (Thế Lữ, Xuân Diệu) cùng những nhà thơ có liên hệ gần gũi (Huy Cận, Nguyễn Bính, Anh Thơ, Tế Hanh …), qua nhiều loại bài viết trên Phong Hóa, Ngày Nay, qua việc giới thiệu thơ trên báo cùng việc giúp tác giả xuất bản thơ, cũng như qua một số giải thưởng và những tấm bằng tưởng lệ, Tự Lực Văn Đoàn đã đóng góp một cách rất đáng kể vào phong trào Thơ Mới, 1932-1945. Nếu không có Tự Lực Văn Đoàn, phong trào Thơ Mới chắc cũng sẽ thành công, nhưng không thể nhanh và rực rỡ như chúng ta đã thấy.

                                                                     Trần Huy Bích

   

         

                        YÊU

          Yêu là chết trong lòng một ít
          Vì mấy khi yêu mà đã được yêu.
          Cho rất nhiều song nhận chẳng bao nhiêu
          Người ta phụ, hoặc thờ ơ, chẳng biết

          Phút gần gũi cũng như giờ chia biệt.
          Tưởng trǎng tàn, hoa tạ với hồn tiêu,
          Vì mấy khi yêu mà chắc được yêu!
          - Yêu, là chết trong lòng một ít.

          Họ lạc lối giữa u sầu mù mịt
          Những người si theo dõi dấu chân yêu.
          Và cảnh đời là sa mạc cô liêu.
          Và tình ái là sợi dây vấn vít
          Yêu, là chết ở trong lòng một ít 

                                      XUÂN DIỆU

                                                            Ngọc Anh sưu tầm